Песни на краю земли. Как клюква поддерживает жизнь в полесской деревне
Украинцы-нелегалы и ночевки на болотах. Как жители полесского приграничья собирают клюкву
В комментариях у нас просят привести еще больше диалогов с местными дителями. А еще нередко спрашивают: на каком языке они говорят? Почемы мы написали абы-как, а не на литературном русском, или не на литературном белорусском?
Отвечаем: они говорят на полесском языке. Что это такое - почитайте подробно здесь.
У меня в коллекции есть сборник шахматных задач, выпущенный в Пинске в 1992 году адептом и промоутером полесской письменности Степаном Давидюком. Называется книга "Jiтвежа шахова мынятюра" - что значит "Ятвяжская (белорусская, то есть) шахматная миниатюра". Если вам интересно - вот поглядиде пару страничек (кликайте - откроется размером 1.200х818):
А пока что перейдем собственно к говору местных. Самое интересное заявление по поводу их ольманской версии полесского языка сделал наш собеседник по прозвищу Бляйман:
- По-беларускі не панімаю, по-русскі – да. Как в школу ходзіў я – я беларускі толькі на двойку. Я по-русскі говору. Загіркаеш – это беларускі, а говОрішь – это по-русскі. О. Так і гэто ў меня. "Пошоў", "походзіў" – то русскі. А "ходзіш" – это белорускі. Я путаюса, не помню. Чыста беларускі язык, я тобе скажу¸ мы не понімаем. Яй богу не.
Ольманы 2015: невошедшие диалоги
режиссерская версия типа Uncut
Мария Степановна Оглашевич, по прозвищу Хувiха
- Не блудили нигде?
- Было пару раз. i дочка была со мной – здаецца, ходзiлi только по тых местах, што я знала. Але не могу пойцi назад: то горы нейкiя, то лес, то поле. i тут выйшлi на сцяжынку нейкую. i я гавару – Ларыса, будзем этой тропiнкой iдцi – куды яна нас завядзе. Выйшлi в урочышчэ Мередна гора. Ну все, мы вышлi на дорогу i до хаты дойдзем. i больш не павярнулi у лес, сколькi набралi – столькi i хвацiць.
- А кони застревали в болоте?
- О! Сколькi раз. Як iл ды торф ды усе перамешано – нельга выцягцi коня, дык ужо распрагаюць ды усаматуж выцягаюць.
Василий Назарович Шубич, по прозвищу Вашелько
І мы поехалі назад – у лес. Кілометра тры адсюль. А там шалаша построілі із галля, і ўсё. А кушаць я не знаю, што маці давала. Ці грыбом, ці чым шчэ. Яшчэ оставалоса: раньшэ сеялі жыта на полях. І былі стаўкі такія, поды. І снопы на под клалі, ды оно храніласа. І ўжэ ўручную молоцілі, мельніцы былі ўручную. От этым і піталіса мы. Была така майна – трава такая. Вона росла така вэлыкая, а семена былі меленькі-меленькі такія. І маці наб’е, наб’е травы – по болоту. Просее на сіто, і ў ступу. І таўкачыкам натоўчэ, натоўчэ. Да вот і з водой наварэт – і мы і піталіса так после войны.
* * * * *
Вярнулісь домоў із лесу і началі мы строіцца – хто землянку выкопаў. А дзе кірпіча ўзяць – дорогі не было, ніхто не выпускаў гэты кірпіч. З того, з того – людзі прожылі поціхоньку. Хто хаціну построіў – во такую комнатку. Коміна проводзіць – вы не бачылі нікогда? То зара вот ета печка стоіць ды дымоход е – а тоды строілі: во тута дырка і мяшок полотняны і жэлеза такія… І клалі лучыну на гэто жэлеза, а туды дым ішоў.
* * * * *
Она будзе годамі храніцца. Вода ў кадушках, з колодца наліваем. Ну як зімой так вода замерзнет і клюква замерзнет. Па вясне вона ж растает – клюква. І вада і вона свежая чысценька. Воду поменяй – опяць свежу налі ваду – і вона опяць будзе стояць. Хлев зацэменцірованы. І кадушкі становіш на цэмент і водой заліў! І зімуе. Вона нэ порціцца. А патом растает лёд і вона как учорашняя. Лячэбная. Повышэна даўленя і поніжана даўленя. Кушай ілі сок выдаўляй да сок пей. Ад язвы. А как ужо лякарства – то дабаўляецца мёд і с клюквай.
* * * * *
Бачыце, моя бабка ўжэ з палочкою ходзiць. Дзве дочары на Ўкраіне, тры сыны, два сыны – нэ посчытаць. Во так і жывём, помаленьку. Дзержу лошадку. І парасёнкі дзержу.
* * * * *
Болота былі раньша после войны очэнь хорошыя. І чэрніка была, і клюква. А сейчас і пчолы не родзяцца. Раньше пчолы былі – мёду заносілі от і до. І Чэрнобыль, і осушка нам помяшала. На поле – хорошо на поле, а насчет рыбы – унічтожаетса. Дажа на огородах нет урожая – суша пайшла. Быў колхоз отдзельно наш, а сейчас прісоедзінілі до Стругі Ольмані. Скоро половіна поля запустуе. Командзіра нет – войско гінет.
Андрей Михайлович, по прозвищу Бляйман
Особенно белы грыб у нас, красноголовікі. Мы з ім хадзілі – по рукзаку і по пакету набіралі за дзень. Прынясём – у пячы не ўлазіць сушыць іх.
* * * * *
По-беларускі не панімаю, по-русскі – да. Как в школу ходзіў я – я беларускі толькі на двойку. Я по-русскі говору. Загіркаеш – это беларускі, а говОрішь – это по-русскі. О. Так і гэто ў меня. "Пошоў", "походзіў" – то русскі. А "ходзіш" – это белорускі. Я путаюса, не помню. Чыста беларускі язык, я тобе скажу¸ мы не понімаем. Яй богу не.
* * * * *
Будынкі – до войны жыў там ляснік одзін, а потом нікога не было ўжо. Он там урэменна быў.
Петр Васильевич Маринич, по прозвищу Сляпенькi
Военныя. Надо место ім там. Палігон оны здзелалі – вывезлі гэтыя сёлы. Два сельсаветы вывезлі. І вот там палігон дзелалі. А зараз я не знаю, што там. Няхай бы так, як вы кажыце, паспорылі. Гэта военные – што хочаш то й здзелаюць.
* * * * *
Раньшэ Берэзоўка было одно ўсё. А цяпер ва Ўкраіне. Богато з вёскі сейчас на Ўкраіне. А сюды пераехаў – во зараз бог дае, што вайны-то не. А як война – зямля іх. Яны зобяруць сваю землю, і мне і моім дзецям прыйдзецца без зямлі. А там жа зямля мого бацька есць.
* * * * *
Ужэ сейчас я ў балота не хаджу, раньша хадзіў. Там жыў – мала хадзіў па клюкву. Тут больша. Я ў Вілье воламі ездзіў, ездзіў на волах. У Ольманях на конях ездзіў, потом пойшоў коровЫ пасціць, 18 год коровЫ пас. Дзе па балоту, дзе як. Карты порабілі – траву сеялі, ды і пасвілі па той траве. Па балатах сеялі траву і патом там паслі.
Надежда Назаровна Денисович, по прозвищу Саганiха
То я бегала, на Будынкі забягала раньша. Выходзім до озера – нешта іхае. Поскідаем мешкі. Гэта я цяпер нясу пяць кіль, а то даўней – у бульбач набіраем, скідаемо, отдыхаемо. Як запоем, як запоем. А грэбля ж, асфальту не было. То ўпадзеш яшчэ ў гэту зямлю ды мордаю рысуеш. Шчэ рака – да плаваеш.
* * * * *
І ночавала ўжо ў лесе. Думаю: як зайду туды, дзе леса няма – то холодно. І я ўжо погіну. У прошлом году. Мерасліво было. А я прыйшла на Горуноў Луг, перабродскі… Іду додому: гоооспадзі. А выйці яшчэ – да насыпана дамба, украінцы ходзяць. Думаю: сх...яраць мяне, повядуць одну. І ўжэ оттуда бы до дому добралася. Але там ужо сторожа. Я наклала голля і собачка каля мяне быў, лягла. Есці брала саліну ці каўбасіну – так мне яда не йдзе. Як запою, як запою. Дроў наносіла. А цяпер тых воўкоў няма, і тых пташок няма.
* * * * *
А што ж вы думаеце, жызню з такіх год насіць? Я з такіх год прагаравала. Зроду гороваць нада было. Хату спалілі, а потом хату поставілі вокруг печкі, на том жа месте, после войны. А якая колісь сям’я была! Дзяцей сем у мяне было. А днем і праўлюсь: коровы былі, волы былі, коні былі. І кобылу годовала, і корову годовала – знае і брат, знае і швагер, і ўсе. Судорога. Як я ўжо сідзю, дык і спаць не буду. Судорога ўжо покачае па гэтай падлозе. У мяне дачка жыве на ўкраіне. А як зайдусь спяваць туды – там тожа жонкі такія – поем мы о! Да! А цяпер моі подругі позміралі ўжо.
Гриша, по прозвищу Кук
Оны зэлену клюкву бяруць. Он оні цэленьку прыйшлі, зэлёную, домой занеслі – расцілаюць, яна сама па сабе спее. Ванну засыпаюць, вадой заліваюць – сама па сабе спее.
* * * * *
Ай, я стараюся вiно пiць, калi ужо грошай мала, а так я стараюся водку. А Мацаку давай i брагу - i тую выпье.
* * * * *
- Я на часового мастера вучыўся.
- Где?
- На зоне сiдзеў тожа.
- Тоже сидели?
- Ну а як жа, там ж тожа ж вучаць: i на трактарыстаў, i на шахвероў, i на каменшчыкаў.
- А за что попались?
- Ууу, богато за шо. Сеў за алiменты, так дорогу открыла, i пошло i поехало. Я i там занiмаўся часамi, i тута, я постоянно. Онь Трофiм... То добавiлi пенсii трохi, а то ж вабшэ получаў пятьсот рублей. Семсот сорок, как моя Насця получала. Всю жысць у цюрме просiдзеў, больш трыдцацi годоў.
- А он за что?
- Ой, за ўсё.
- А Мацак сидел?
- Не.
- А много ли людей в Ольманах в тюрьме сидели?
- Не. Там людзi счытаныя. А дзе я жыву - то токо одзiн я.
* * * * *
А еще Кук рассказывал, как продавал в Столине собачье мясо под видом бараньего ("собакi - воны ж полезныя!"), и как он вообще собак поел на своем веку, и как из трехсот сусликов топят жир в огромном чане (суслячий жир тоже полезный), и как он однажды огромную флягу такого жира украл у браконьеров.
Трофим, по прозвищу Рэкет
- Мы прыйшлі ў пятніцу, у чатыры вечара, не собіралі. Дроў заготовілі, станок зрабілі.
- Ты расказувай па совесці: сначала квакнулі!
* * * * *
В гэтым гаду пажарэй многа. У лес вапшчэ не пускалі. А патом бралі ў леснічэстве бумажку – запісвалі, хто куда ходзіць, на случай пожароў. Калі ўвідзім, хто ходзіць, паліць болота – штоб сказалі.
* * * * *
Болоцiна во такая вузенькая. Думаю, пераскочу. Як скочыў – эта купіна як потонула. Ды вылезці не магу. Еле выбарахтаўся.
Иван, по прозвищу Мацак
Моя сястра двоюродная – то она ўжо больш за тону прынясла! А да канца сезона яшчэ поўтоны будзе. Ёй шэсцьдзесят лет. Она ідзет, два сына і две дочкі. Мужык шосты.
* * * * *
У нас обычно с клюквы что покупаюць: дзецям адзецца, самім адзецца, купіць дроў. І самім жэ ж прапітацца. Газ падвязці. Камунальныя ўслугі.
* * * * *
Медзвядзей няма, а воўкі е. Я на хутар ехаў з веласіпедам – там мая хросная. А яшчэ дарогі не было. Воўк уперадзе мяне валіць – хоць бы што. Ён падзівіўся, што я еду за ім – і пайшоў.
А чуть позже Снежана
ocherkistka обещала сделать подборку фраз от Саганихи, щедро наполненных одним непечатным словом, которое заменяло 80-летней бабульке многие другие термины... :)